DELFT – Na twee jaar rijervaring schatten onervaren automobilisten situaties nauwelijks beter in. Het is daarom maar de vraag of die vaardigheden aan te leren zijn tijdens de rijopleiding. Dat stelt het proefschrift The X-Factor, waarmee Saskia de Craen dinsdag is gepromoveerd aan de TU Delft.

De Craen heeft onderzocht in hoeverre kalibratie (inschatten van en reageren op situaties) bij beginnend bestuurders invloed heeft op onveilig verkeersgedrag. Daarvoor zijn 509 jonge en 179 ervaren automobilisten twee jaar lang intensief gevolgd. Het onderzoek is in samenwerking met SWOV (Stichting Wetenschappelijk Onderzoek Verkeersveiligheid) en het CBR uitgevoerd. Het beter kunnen inschatten van de eigen vaardigheden lijkt volgens het onderzoek wel een grote rol te spelen bij de kans op ongevallen.

Begeleid rijden
Om ervoor te zorgen dat jongeren minder kans hebben op een ongeluk moet vooral voorkomen worden dat ze hun rijkwaliteiten overschatten. Tot we beter begrijpen hoe rijervaring precies werkt, dienen onervaren automobilisten daarom zo veel mogelijk rijervaring op te doen in een zo veilig mogelijke omgeving, zo adviseert het rapport. Voorbeelden van het bevorderen van die veilige omgeving zijn het invoeren van begeleid rijden, een limiet op het aantal passagiers of een nachtelijk rijverbod.

Het proefschrift toont aan dat onervaren bestuurders slechter kalibreren dan ervaren bestuurders. Zo passen zij hun rijsnelheid minder vaak aan bij complexe situaties. Maar wat blijkt ook? Ondanks dat het ongevalsrisico fors afneemt de eerste jaren van hun rijcarrière, tonen onervaren bestuurders geen verbetering binnen twee jaar als het gaat om die kalibratie. Het leerproces duurt nog veel langer. Hoe lang precies, dat kan De Craen niet zeggen. Ze heeft de beginners nu twee jaar gevolgd.

De kans op een ongeluk neemt de eerste twee jaar na het behalen van het rijbewijs fors af, zo blijkt uit cijfers. Maar die afname kan volgens de studie dus niet verklaard worden door een betere inschatting van risico’s. Ook blijken de beginners patronen als snelheid, gordel, alcoholgebruik in de eerste twee jaar amper te veranderen.

Examinatoren
Examinatoren hebben rijvaardigheidstesten afgenomen bij de proefpersonen voor de studie. Hieruit bleek dat zij uitstekend kunnen inschatten wat het ongevalsrisico is van de kandidaat.  Van de automobilisten die volgens de examinator het laagst scoorden op de rijvaardigheidsrit in het eerste jaar van de studie, rapporteerde 50 procent een of meer ongevallen in het tweede jaar. Van de automobilisten met de hoogste scores in het eerste jaar rapporteerde slechts 15 procent een ongeval in het tweede jaar.

Aanwijzingen hoe de rijschoolbranche de conclusies zou kunnen gebruiken worden niet gegeven. Wel zou de instructeur zijn leerlingen moeten indelen in profielgroepen voor een meer op de persoon afgestemd leertraject. Een overmoedige bestuurder vereist immers een andere aanpak dan de onzekere. Bij een goede instructeur is dat overigens al de dagelijkse praktijk.

De grootste afname van de kans op een ongeluk heeft plaats tijdens de eerste zes maanden of tijdens de eerste 5.000 kilometer. Ongevallenstudies laten volgens het proefschrift zien dat deze afname meer te maken heeft met de ontwikkeling van rijervaring dan de biologische ontwikkeling. Rijervaring is dus belangrijker dan de leeftijd van een beginnend bestuurder, zegt De Craen.

X-factor‘
Waarom mensen met rijervaring aantoonbaar minder ongelukken maken, is nog onbekend volgens De Craen. Kalibratie heeft er dus weinig mee te maken. Vooralsnog noemt de onderzoekster het de ‘X-Factor’. Het onderzoek veronderstelt dat de veiligheid van beginners simpelweg toeneemt doordat de feitelijke rijvaardigheid dusdanig verbetert dat het uiteindelijk overeenkomt met de eigen inschatting van de rijvaardigheid. Met andere worden: als overmoedigheid is verdwenen. Maar dat moet nog verder worden onderzocht.

In 2008 viel 20 procent van alle verkeersdoden bij ongevallen waarbij een beginnend bestuurder tussen de 18 en 24 jaar betrokken was. De helft van deze verkeersdoden valt onder de jonge bestuurders zelf, de andere helft onder hun passagiers en de tegenpartij.

Bart Pals

Lees de uitgebreide samenvatting van het proefschrift
Lees het volledige proefschrift van Saskia de Craen